Tosya Gelişim ve Kalkınma Derneği (TGKD ) olarak meyve bahçesi sahipleri ( Bağ ) ile yaptığımız ikili görüşmelerde, ilçemizde tarımın kalbi olan binlerce dekar meyve bahçelerinin neden üretim dışı kaldığı ve sorunların nasıl çözülmesi gerektiği konularında bir rapor hazırladık. Bu raporu da kamuoyu ile paylaşıyoruz. Bu şekilde meyve bahçesi sahiplerinin de çözüm yollarıyla alakalı görüş ve önerilerini almayı amaçlıyoruz. Meyve bahçesi sahiplerinin de mutabık kaldığı kalıcı ve adaletli çözüm yollarından oluşan raporu yetkili mercilere ulaştırmayı amaçlıyoruz.
.
.
Kastamonu’nun Tosya ilçesinde, çeşitli büyüklükte binlerce dekar alana sahip yaklaşık 5 bin adet meyve bahçesi bulunmaktadır. Bu meyve bahçelerinde mevsim şartlarına uygun her çeşit meyve ve sebze yetiştirilebilmektedir. İçinde yüzlerce yıllık tarihi evleri de olan meyve bahçelerini Tosyalılar, ”Bağ“ olarak adlandırmıştır.
.
.
İlçe halkı meyve bahçelerinde yıllardır ürettikleri ürünleri satarak geçimlerini sağlamış, bu sayede Tosya’da meyve suyu fabrikası açılmış ve meyveler bu haliyle de pazarlanmıştır. Soğuk hava deposunun faaliyete girmesi sayesinde ise, üretici malını en yüksek değeri buluncaya kadar saklama olanağına sahip olmuş. Bu olumlu ve sistematik gelişmeler sayesinde bu alanlarda üretilen meyve ve sebzeler, hem yerli üretime destek olmuş hemde oluşturduğu binlerce istihdam sayesinde, hem ilçe halkına hemde bölge halkına aş ve iş imkanı sağlamıştır.
.
.
Tarıma dayalı olarak yapılan hayvancılık ise bu gelişmeler ışığında adeta altın çağını yaşayarak, istihdama ve yerli üretime büyük katma değer sağlamıştır. Tosya’da sanayinin ardından en büyük istihdamı sağlayan tarım ve hayvancılık sayesinde iş imkanına kavuşan Tosyalılar başka şehirlere göç etmeyerek, kendi şehirlerinde üreterek kazanmıştır.
.
.
Bu mükemmel döngüye devletimizde çok önemli destekler sağlamıştır. Bunlardan biri de Kösen Çayırı sulama göletidir. Bu sulama göledini devletimiz, bu binlerce meyve bahçesinin sulanmasında kullanılması adına inşa etmiş, geçtiğimiz yıllarda ise, rusubat ile dolan içini temizleyip, bendini yükseltmiş ve daha fazla su toplar hale getirmiştir. Yine devletimiz, kilometrelerce beton sulama kanalı inşa etmiştir.
.
.
Bugüne gelindiğinde, Tosya’da yine binlerce dekar büyüklükte meyve bahçeleri bulunmaktadır. Hatta vatandaşlarımız, atalarından kalan bu meyve bahçelerinde bulunan evleri yenileyerek, buralara verdiği önemi gözler önüne sermiştir. Ama bu binlerce meyve bahçesinde üretim neredeyse durma noktasına gelmiştir. Hatta bir çok meyve bahçesi bakımsızlıktan virane haline gelmiş yıkık dökük bir hal almıştır.
.
.
Gerek sosyal medyadan gerekse yüz yüze meyve bahçeleri sahipleriyle yaptığımız istişarelerde kendileri, verimli meyve bahçelerinde üretim yapmak istediklerini ama sulama suyu sorunu yüzünden yapamadıklarını dile getirmişlerdir. Konuyu daha da derinlemesine araştırdığımızda, Tosya’da bulunan meyve bahçelerinin ihtiyacını karşılayacak kadar sulama suyunun bulunduğunu, esas su sorununun ilgisizlik, kafalarına göre alınan yüksek sulama suyu parası, sulama saati ve bakımsızlık ve kırık dökük su arkları yüzünden meydana geldiği tespit edilmiştir.
.
.
Şu anda Tosya’da ki meyve bahçelerini sulamak için çeşitli isimler verilmiş bir çok beton ark bulunmaktadır. Bu arklar, sulama kooperatifi ile yönetilmektedir. Arktan sulanan bağ sahiplerinin kendi aralarında oluşturduğu bu kooperatiflerin yönetimleri tarafından birkaç görevli ( deşdimen ) görevlendirilerek, hangi meyve bahçesinin hangi saatte sulanacağı bu kişiler tarafından meyve bahçesi sahiplerine bildirilmektedir. Ücretler yine bu kişiler tarafından toplanmaktadır. Meyve bahçesi sahipleri, koruma parası, ark temizleme parası ve sulama başına olmak üzere çeşitli kalemlerde ücret ödemektedir.
.
.
Üreticiler, sulama suyu sorununun çözülmesi halinde tekrar bu alanlarda üretim yapacaklarını, yeni istihdam alanları oluşturacaklarını ve ülke ekonomisine katma değer sağlayacaklarını ifade etmişlerdir. Kısacası, Tosya’da bulunan binlerce dekar meyve bahçesinin yeniden o eski parlak günlerine dönmesi ve üretime katılması için acilen alınması gereken önlemler ve günümüzde yaşanan güncel sorunlar aşağıda özetlenmiştir.
.
.
1 : Meyve bahçelerinin sulama suyu sorunu; Yukarıda belirtildiği gibi, Tosya’da bulunan binlerce dekar meyve bahçesi, Kösen Çayı sulama göledinden ve kara su diye tabir edilen ve yer altından çıkan kaynak sularıyla sulanmaktadır. Bu suların kontrolü, yani hangi meyve bahçesinin ne zaman sulanacağı görevli “deşdimen” tarafından belirlenmektedir. Meyve bahçesi sahipleri sulama suyu ihtiyacı için deşdimenleri arayarak sulama suyu ihtiyacını dile getirmektedir. Deşdimenlerin verdiği saate göre, üreticiler meyve bahçelerini sulamaktadır. Bu sulama suyu ile hangi meyve bahçesinin ne zaman sulanacağı daha önceden kesinlikle belli değildir. Deşdimeni kim önce arar ve deşdimen kime suyu verirse o meyve bahçesi sahibi bahçesini sulamaktadır. Sıradan sulamak gibi adaletli bir sistem kesinlikle yoktur. Bir bağ sahibi deşdimenden sıra alarak bağını sulamışsa, yanındakiler almamışsa ilerideki 20-30 bağa su verilerek bu aradaki bağlar kuru kalabilmektedir. Üreticiler, bağlarına ektikleri sebzelerin 60 gündür su verilmediği için kuruduğunu, onlarca meyve ağaçlarının da yine aynı sorun yüzünden meyveleriyle birlikte kuruduğunu hem sosyal medyadan hemde sözlü olarak dile getirmişlerdir.
.
.
2 : Sulama suyu beton arklarının zamanla eskimesi : Kösen Çayırı sulama göledinden meyve bahçelerine suyu ulaştıran kilometrelerce beton ark bulunmaktadır. Bu arklar yapıldığı günden buyana öylece durmaktadır. Hiçbir şekilde bakım ve onarımları yapılmamıştır. Bu arkların bir çok yerinde altları erimiş ve duvarları yıkılmış vaziyettedir. Buralarda yaşanan su kayıpları, bütün meyve bahçesi sahiplerini etkilemektedir. Bu kırık yerlerden dışarı dökülen sulama suyu, yolları bozmakta, meyve bahçelerine zarar vermektedir.
.
.
3: Sulama kooperatiflerinin geçerliliğini yitirmesi: Devletimizin meyve bahçeleri için inşa ettiği bir çok beton kanal bulunmaktadır. Bu arklar sulama kooperatifleri tarafından yönetilmektedir. Zamanında kurulmuş bu kooperatifler, zamanla yıpratılmış ve işlevsiz bir hale getirilmiştir.
.
.
4 : Meyve bahçelerini sulama suyu günü ve saati : Herkesin malumu üzerine, meyve ve sebzeler sulama suyuna ihtiyaç duymaktadır. Tosya’da yılda bir defa ürün hasat edildiğinden dolayı, üretici için yetiştirdiği sebze ve meyve hayati önem taşımaktadır. Bu kadar önem arz eden ürünün belirli periyotta sulanması gerekmektedir. Bu sulama suyu saati ve günü kesinlikle belirli değildir. Yazılı bir şekilde de belirlenmemiştir. Meyve bahçesi sahibi üreticiler, yıl boyunca bin bir emekle yetiştirdiği ürünleri sulamak için deşdimeni aramak zorundadır. Deştimenin vereceği saate göre ise, gece olsun, gündüz olsun sebze ve meyvesini sulamaktadır.
.
.
SORUNLARIN KALICI ÇÖZÜMÜ
.
1: Öncelikle, Tosya’da kaç adet sulama arkı olduğu ve bu arkların hangi meyve bahçelerini suladığı resmi olarak belirlenmelidir.
.
2: Bu arkların temizlenmesi, bakımı ve kaçak su kullanımının belirlenmesi için kaç deşdimenin gerektiği de belirlenmelidir.
.
3 : Bu arkları kontrol edecek deşdimenlerin bağlı ve sorumlu olduğu bir kurum mutlaka belirlenmelidir.
.
4: Belirlenen bu liste ile meyve bahçesi sahiplerine yılın başında, ayın hangi günü ve saati meyve bahçesini sulayabileceği yazılı olarak bildirilmelidir.
.
5 : Belirlenen bu listede meyve bahçesi sahiplerine yılda hangi kalemler altında hangi ücreti hangi bankaya ödeyeceği yazılı olarak bildirilmelidir.
.
6: Belirlenen bu listede meyve bahçesi sahiplerine bu kurallara uymamaları halinde hangi cezai işlemle karşı karşıya kalacağı açık açık belirtilerek bu konuda yazı yazılmalıdır.
.
7: Meyve bahçesi sahiplerinin, sulama suyu sorunu veya deşdimenle alakalı bir sorunu nereye ve nasıl bildireceği yazılı olarak bildirilmelidir.
.
.
.
Meyve bahçesi sahipleri yılda bir çok kalem altında bir sürü ücret ödemektedir korumaya ve deşdimene. Diyelim ki Tosya’da 10 adet sulama suyu kanalı var. Bu kanalların her birine 2 deşdimen görevlendirilmesi gerekmektedir. Toplam 20 deşdimenle ihtiyacı karşılanır Tosya’daki meyve bahçelerinin. Asgari ücretin işverene maliyetinin 3 bin 500 lira olduğunu varsayalım. Sulama arklarına yılda en fazla 6 ay deşdimen gerekmektedir. 20 deşdimenin aylık maliyetinin sigorta dahil 70 bin lira olduğunu, 6 aylık maliyetin ise 420 bin lira olduğunu varsayalım. 230 bin lirada arkların bakım ve onarımı için gerektiğini düşünürsek düz hesap 650 bin lira gerekmektedir. 5 bin meyve bahçesi sahibinin yılda 200 lira vermesi halinde bu giderin fazlasıyla karşılanabileceği de bir gerçektir. Vereselere kalmış ve sahibi birden fazla olan meyve bahçelerinden tahsilat yapılamadığı düşünüldüğünde bile yılda 200 liranın fazlasıyla yeteceği öngörülmektedir. Mevcut durumda zaten meyve bahçesi sahipleri her yıl 200 liradan fazla, koruma, sulama, ark temizliği başlıkları altında ücret vermektedir. Bu şekilde, hem meyve bahçelerinin hepsi de sulanmış olur ve madur üretici kalmaz.
.
.
